– podwójny Jubileusz prof. dra hab. Janusza Szczepańskiego
Związany niemal przez większość swojej kariery naukowej z Pułtuskiem prof. dr hab. Janusz Szczepański obchodził w 2022 roku dwa jubileusze – 75-lecia urodzin i 50-lecia pracy naukowej. Z tej okazji Akademickie Towarzystwo Edukacyjno-Naukowe Atena, Fundacja Wspierania Nauki, Edukacji i Kultury oraz Instytut Historii Akademii Finansów i Biznesu Vistula zaprosiły liczne grono przyjaciół Profesora na niebanalny, pouczający i trochę wspomnieniowy wieczór Jemu poświęcony.
Tak ważny jubileusz, tak szanowanego profesora nie mógł się odbyć bez „Księgi Jubileuszowej”. Takowa dedykowana Jubilatowi powstała pod redakcją Jolanty Załęczny i Marty Milewskiej. Trzydziestu trzech znakomitych badaczy podarowało profesorowi Januszowi Szczepańskiemu owoce swoich naukowych badań. Powstało dzieło godne Jubilata – ponad siedemset stron ciekawej lektury zatytułowanej „Sapere auso”.
Gości, którzy przybyli na Jubileusz podzielić można na trzy grupy — pierwsza to najbliżsi Jubilata — żona Danuta, syn Damian, synowa Monika i wnuki Jakub i Wojciech. Druga grupa to samorządowcy z gmin i miast, z którymi Janusz Szczepański jest związany, i o których pisał książki: rodzinnego Bodzanowa, Gąbina i oczywiście Pułtuska. Trzecia grupa to naukowcy z uczelni z Pułtuska, Warszawy, Lublina czy Płocka.
Laudację, przedstawiającą osiągnięcia profesora, wygłosił dr hab. Radosław Lolo, podkreślając zasługi dla Pułtuska i jego zaangażowanie w powstanie w 1994 roku Wyższej Szkoły Humanistycznej. Głos zabrali także rektor Akademii Finansów i Biznesu „Vistula” dr hab. Wawrzyniec Konarski oraz członek komitetu redakcyjnego księgi jubileuszowej prof. dr hab. Romuald Turkowski. O naukowych osiągnięciach profesora mówiła jego pierwsza doktorantka prof. Jolanta Załęczny, która podkreśliła, że jest on promotorem ponad pięciuset prac licencjackich, magisterskich i podyplomowych. W imieniu uczniów Profesora głos zabrał i podziękował dr Mirosław Pakuła.
Przez wiele lat Janusz Szczepański pracował w służbie archiwalnej jako kierownik pułtuskiego archiwum. Na Jego Jubileuszu nie mogło więc zabraknąć przedstawicieli polskiej archiwistyki. Przybył, i o zasługach Jubilata mówił, Zastępca Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych Ryszard Wojtkowski, któremu towarzyszyli Magdalena Wiercińska – Dyrektor Archiwum Państwowego w Warszawie oraz Krzysztof Wiśniewski – następca Janusza Szczepańskiego na stanowisku kierownika pułtuskiego archiwum.
Pułtuszczan najbardziej interesują związki profesora z naszym miastem i dla naszego miasta Jego zasługi. A są one ogromne.
Profesor dr hab. Janusz Szczepański do Pułtuska przybył w 1984 roku i rozpoczął pracę w pułtuskim oddziale Archiwum Państwowego m.st. Warszawy. Nie ograniczył się jednak tylko do kierowania tą instytucją, szybko zaczął być aktywny społecznie. Od 1985 roku kierował Stacją Naukową Mazowieckiego Ośrodka Badań Naukowych im. Stanisława Herbsta, a od 1986 oddziałem północno mazowieckim Polskiego Towarzystwa Historycznego. Od 1991 roku był prezesem niezwykle zasłużonego dla naszego miasta Pułtuskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Pod koniec lat 80. w pracowni naukowej Archiwum systematycznie odbywały się organizowane przez Janusza Szczepańskiego spotkania z wybitnymi historykami z Uniwersytetu Warszawskiego czy Polskiej Akademii Nauk. Poruszano na nich tematy niepasujące władzy ludowej stąd, z jednej strony, ogromne zainteresowanie nimi, a z drugiej próby utrudniania przez służby. Jak mówił podczas jubileuszowej kolacji profesor Szczepański, pułtuska milicja w Kacicach notorycznie zatrzymywała historyków i niemal każdemu wlepiała mandaty, a to za zbyt dużą prędkość, a to za jakieś wymyślone usterki w samochodzie.
Jakie są więc te największe zasługi profesora dla Pułtuska? Pierwszą jest zaangażowanie się w koncepcję Domu Polonii w Pułtusku. Jego teksty w prasie polonijnej, konferencje i wystawy przyczyniały się do promocji Domu Polonii jako miejsca dla Polaków rozsianych po całym świecie. Także powstająca kilka lat później Wyższa Szkoła Humanistyczna wiele Jemu zawdzięczała, powstawała bowiem w mieście, gdzie kierowane przez niego instytucje (archiwum PTS-K, Stancja Naukowa, oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego) przygotowały urodzajny grunt pod uczelnię.
Ogromną zasługą dla naszego miasta jest także wysiłek, jaki Janusz Szczepański włożył w przywrócenie pamięci o 13 Pułku Piechoty. Wydana w 1996 roku, napisana wspólnie z Tadeuszem Kowalskim, książka „Dzieje 13 Pułku piechoty” była kamieniem milowym w poszerzeniu wiedzy współczesnych Pułtuszczan o „Naszym Pułku”.
I jeszcze jedna – dziś trochę zapomniana zasługa – w 1993 roku spod pióra Profesora wyszła niewielka broszurka „Powiat pułtuski w podziałach administracyjnych XIX – XX wieku”. Znawcy tematyki samorządowej i meandrów polityki wiedzą, że była ona ważnym argumentem w pracach nad reformą administracyjną i tworzeniu nowego podziału kraju na powiaty.
Zdecydowanie najważniejszym polem zainteresowań badawczych profesora Szczepańskiego jest wojna polsko-bolszewicka z 1920 roku. W 1996 roku na Wydziale Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej uzyskał tytuł doktora habilitowanego, a podstawą przewodu habilitacyjnego była monografia „Wojna 1920 roku na Mazowszu i Podlasiu”. Zainteresowania dziejami tej wojny, kwerendy w archiwach polskich, białoruskich, litewskich, ukraińskich, brytyjskich, a nawet rosyjskich sprawiły, że Janusz Szczepański jest jednym z najlepszych znawców tej tematyki w Polsce. Nie ma się więc co dziwić, że Jerzy Hoffman, kręcąc film o bitwie warszawskiej, korzystał z jego prac. W ubiegłym roku ukazała się najnowsza książka profesora poświęcona tej tematyce: „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczpospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku”.
Ważną częścią aktywności naukowej profesora są monografie małych ojczyzn. Oprócz Pułtuska jest autorem dziejów rodzinnego Bodzanowa, Gąbina, Wyszkowa czy Gostynina. Ukoronowaniem prac nad dziejami Mazowsza jest redakcja naukowa dwóch tomów Dziejów Mazowsza.
Za swoją działalność naukową został wielokrotnie nagradzany medalami i odznaczeniami: za zasługi dla województwa płockiego, za zasługi dla województwa ciechanowskiego, odznaką honorową „Polonia”, Nagrodą Marszałka Województwa Mazowieckiego „Pro Masovia”, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Złotym Krzyżem Zasługi, a także Medalem za Zasługi dla miasta Pułtuska.
Podczas piątkowego podwójnego jubileuszu jedna z wychowanek Profesora, dr Beata Michalec, zastępca dyrektora Muzeum Niepodległości, wręczyła jubilatowi Medal Okolicznościowy „Pro Masovia” przyznany przez samorząd Województwa Mazowieckiego oraz medal okolicznościowy Muzeum Niepodległości „Bitwa Warszawska”. O zasługach dla swoich samorządów mówili także i dziękowania składali: burmistrz Pułtuska Wojciech Gregorczyk, wicestarosta powiatu pułtuskiego Beata Jóźwiak, przewodniczący Rady Gminy Bodzanów Paweł Różański i burmistrz Gabina Krzysztof Jadczak.
Za wszystkie zasługi Profesora dla naszego miasta serdecznie, w imieniu Czytelników Pułtuskiej Gazety Powiatowej, dziękujemy i życzymy kolejnych naukowych sukcesów.
Grzegorz Hubert Gerek
Tekst ukazał się w Pułtuskiej Gazecie Powiatowej nr 50 (1216)
z 13 grudnia 2022 roku
